ناباروری به معنی بارور نشدن زوجین پس از یک سال نزدیکی منظم محافظت نشده است.

باروری نفر سوم (شخص ثالث)

به استفاده از رحم، تخمک، اسپرم یا جنینی اطلاق میشود که نفر سوم (به غیر از زوج خواهان فرزند) آن را اهدا میکند تا زوج نابارور توانایی پدر یا مادر شدن را بیابند.

رحم جایگزین

یکی از روشهای باروری نفر سوم، رحم جایگزین است. در صورتی که زن، به هر دلیل قادر به نگهداری و پرورش جنین در رحم خود نباشد، از رحم زنی دیگر (که حامل یا مادر جایگزین) نامیده میشود، برای نگهداری و رشد جنین استفاده میکند. بنابراین تخمک و اسپرم زوج خواهان فرزند، در آزمایشگاه ترکیب شده، سپس جنین های حاصل به رحم زن حامل منتقل میشوند.
حامل متعهد میشود جنین را از زمان انتقال، مراقبت و محافظت کرده و پس از زایمان به زوج خواهان فرزند تحویل دهد.

انواع رحم جایگزین

۱- رحم جایگزین کامل

تخمک و اسپرم از زن و شوهر شرعی گرفته میشود و پس از لقاح در محیط آزمایشگاه، جنین تولید شده به رحم شخص دیگر یعنی زن حامل منتقل میشود. بنابراین خانم حامل با کودک ارتباط ژنتیکی ندارد.

۲- رحم جایگزین نسبی

در مواردی استفاده میشود که رحم و تخمک خانم هردو مشکل دارد. به عبارتی خواهان فرزند علاوه بر رحم، فاقد تخمدان بوده یا ضعف عملکرد یا نارسایی زودرس تخمدان دارد و قادر به تولید تخمک سالم نیست. همچنین ممکن است به دلیل ابتلا به بیماری یا احتمال انتقال آن به فرزند بارداری برای وی منع شده باشد. بنابراین اسپرم همسر وی گرفته میشود، اما تخمک متعلق به زن حامله است که باز هم پس از لقاح در محیط آزمایشگاه ، جنین تولید شده به رحم زن حامل منتقل میشود.
در نتیجه زن حامل، مادر ژنتیکی کودک محسوب میشود، اما پس از تولد نوزاد، موظف است او را به زوج خواهان فرزند واگذار کند. در مواردی هم ممکن است در رحم جایگزین نسبی تخمک از یک زن و رحم از زن دیگری به غیر از مادر خواهان فرزند و زن دهنده تخمک باشد و نوزاد پس از تولد به زوج خواهان فرزند تحویل داده شود.

استفاده از رحم جایگزین به چه افرادی توصیه میشود؟

۱- زنانی که به صورت مادرزادی رحم ندارند (مانند سندرم راکی تانسکی) که در آن به علت اختلال در تکامل جنین در دوره جنینی، نوزاد دختر متولد شده معمولا دارای تخمدانهای طبیعی است ولی از داشتن رحم محروم است.
۲- خانم هایی که به طور اکتسابی رحم ندارند. این زنان به صورت مادرزادی رحم داشته اند اما پیش از بچه دار شدن، به علل مختلف رحم آنها خارج شده است. مثلا در اثر ابتلا به سرطان دهانه رحم یا سرطان رحم پزشک مجبور به خارج کردن رحم شده است.

۳- خانم هایی که رحم دارند اما به صورت مادرزادی یا اکتسابی رحمی با ساختمان غیر طبیعی دارند و امکان بارداری در آنها وجود ندارد. مثلا به طور مادرزادی ساختمان رحم کوچک، ناهنجار و غیر طبیعی است و یا خانم در رحم خود فیبروم  های زیاد بزرگی دارد یا به دلیل کورتاژهای خشن و غیر اصولی عفونت هایی مانند سل، دچار چسبندگی های شدید داخل حفره رحم شده و امکان جایگزینی جنین در رحم نمیباشد.
۴- در زمان بروز سقط های مکرر که هیچ علت خاصی برای آنها یافت نمیشود.
۵- در مواردی که زوج برای بچه دارشدن مکررا از لقاح آزمایشگاهی (IVS یا ICSI) استفاده کردند اما با وجود تولید جنین هایی با کیفیت خوب در آزمایشگاه هیچگاه بارداری منجر نشده است.
۶- خانم هایی که بیماریهای مزمن دارند و خطر شدید تر شدن بیماری آنها در زمان بارداری وجود دارد یا احتمال دارد داروهای مصرفی آنها روی جنین عوارض جانبی داشته باشد بنابراین بارداری برای آنها ممنوع است.

مزایای استفاده از رحم جایگزین

از مهم ترین مزایای آن داشتن پیوند ژنتیکی با کودک و در نتیجه شباهت کودک به والدین است که نقش بسیار مهمی در پذیرش و به کارگیری این روش توسط خانواده ها داشته است. اما در شیوه رحم جایگزین نسبی که اسپرم از پدر دریافت میشود و تخمک از خانم حامل و یا نفر سوم دیگری غیر از مادر دریافت شود ۵۰ درصد احتمال شباهت به شخصی وجود دارد که تخمک از وی گرفته شده است و کودک به مادر شباهتی نخواهد داشت.